Η θέση της διανόησης στην Οικονομική και Κοινωνική ανάπτυξη στους Νεότερους Χρόνους

  Ο Μάρξ και  άλλοι  οπαδοί της σοσιαλιστικής επίθεσης εναντίον του  καπιταλισμού

 Η εταιρεία των Δικαίων,όπως ονομάστηκε η μυστική ομάδα,η οποία έθεσε τις ελπίδες της στην εξέγερση των μισθωτών της βιομηχανίας,θεώρησε  ότι  το επαναστατικό κίνημα που σάρωσε την Ευρώπη το  1848 έδωσε τη δυνατότητα  της εφαρμογής των ιδεών της. Δύο από τα μέλη της οργάνωσης αυτής ήταν ο Κάρλ Μάρξ και ο φίλος και συνεργάτης του  Φρειδερίκος  Έγκελς,οι οποίοι ανέλαβαν να διατυπώσουν τις ιδέες της οργάνωσης. Η ομάδα  αυτή  ανακοίνωσε τις προγραμματικές δηλώσεις της, έγραψε τις πολιτικές,τις κοινωνικές,τις πολιτιστικές και  άλλες αρχές,οι οποίες απετέλεσαν  το περίφημο "Κομουνιστικό Μανιφέστο" του 1848. Στο "μανιφέστο" διεκήρυξαν το δόγμα της  ταξικής πάλης  και βεβαίωναν τους εργάτες για την παγμάτωση των ονείρων  τους φτάνει να έθεταν υπό τον έλεγχο τους τη βιομηχανία,στην οποία δούλευαν και τον κρατικό μηχανισμό,ο οποίος τότε βρισκόταν στα χέρια των επιχειρηματικών κυρίως τάξεων και των γαιοκτημόνων. Ο Μάρξ (1818-1883),όταν δεν διεξείγε έντονη πολεμική εναντίον άλλων σοσιαλιστών ή εναντίον των υποστηρικτών της αναρχίας, διέθετε το  χρόνο του στη συστηματοποίηση και ολοκλήρωση της θεωρίας του  σε ένα ογκώδες έργο το "Κεφάλαιο" Das Kapital , του οποίου ο πρώτος τόμος δημοσιεύθηκε  το 1867. Ο  δεύτερος και ο τρίτος τόμος δημοσιεύθηκαν μετά τον θάνατο του από τον  Έγκελς (1829- 1895).Το σύγγραμμα αυτό συνδυάζει  τη φιλοσοφία της κοινωνικής εξέλιξης,την ιστορική ανάλυση της οικονομικής θεωρίας,προβλέψεις για το μέλλον και βίαιες κοροϊδευτικές επιθέσεις  κατά των αντιφρονούντων.Ο Μάρξ ειρωνευόταν τους σοσιαλιστές εκείνους που για την πραγματοποίηση της κοινωνικής δικαιοσύνης βασιζόταν στη καλή θέληση του κάθε ανθρώπου.  Ο Μάρξ προέβλεπε τη νίκη της  εργατικής τάξης και τη πρόβλεψη του αυτή στήριζε στην λειτουργία μιας ιστορικής διαδικασίας,που ήταν προκαθοριζμένη. Ο Μάρξ επιχείρησε να διαμορφώσει ένα σύστημα σκέψης,το οποίο να φωτίζει ουσιαστικά κάθε πλευρά της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η θεωρία του Μάρξ ονομάστηκε  Επιστημονικός Σοσιαλισμος σε αντίθεση προς τον Ουτοπικό Σοσιαλισμό των ανδρών,οι οποίοι προηγήθηκαν,όπως ο Φουριέ,όπως ο Σαιν Σιμόν,όπως ο Ρόμπερτ Όουεν.  Την οικονομική θεωρία του ο Μάρξ εστήριζε στις κλασσικές έννοιες  της αξίας,της τιμής  και των μισθών,τις οποίες είχε αναλύσει πλήρως ο Ρικάρντο. Ο Μάρξ συμφωνούσε με την σκέψη του Ρικάρντο,ότι μέτρο της αξίας ενός προϊόντος αποτελεί η εργασία που καταβάλλεται για την παραγωγή του προϊόντος,αλλά  προσθέτει ότι συμφωνεί,αν  πρόκειται για την εργασία την "κοινωνικώς αναγκαία" και όχι για την εργασία που δαπανάται με οποιονδήποτε τρόπο για να παραχθεί ένα προϊόν.Η τιμή στην αγορά ενός προϊόντος δε μπορεί να είναι μικρότερη από την αξία του προϊόντος τουλάχιστον για ένα μικρό διάστημα. Ο εργοδότης υπεχρεούτο,ως εκ της θέσεως του,να καταβάλλει  μόνο τα αναγκαία. Ως προς αυτό ο Μάρξ συμφωνούσε  με τον Μάλθους και με τον Ρικάρντο. Η εργασία ημίσειας ημέρας είχε αρκετή αξία  για τη συντήρηση των εργατών,γι αυτό ο εργοδότης υποχρέωνε τους εργάτες να εργαστούν ολόκληρη την ημέρα για να κρατά για τον εαυτόν του την υπεραξία που προέκυπτε. Η υπεραξία που προέκυπτε είναι η διαφορά μεταξύ της παραγόμενης αξίας και του διατεθιμένου ποσοστού αυτής για τη συντήρηση των εργατών. Κατά τον Μάρξ η ιδιοποίηση της υπεραξίας  από τον εργοδότη ήταν  χαρακτηριστικό συνδεδεμένο με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Η τεχνολογική πρόοδος και οι άλλες μέθοδοι αυξήσεως  της παραγωγής  παρείχαν μοναδική οφέλεια  στους κεφαλαιοκράτες. Οι  βασικές αυτές προτάσεις  απέδωσαν βαρυσήμαντα συμπεράσματα.Το γεγονός ότι οι κεφαλαιοκράτες δεν κατέβαλαν στους εργάτες ικανοποιητική αμοιβή,ώστε να μπορούν να προμηθευτούν από την αγορά, στις ζητούμενες τιμές, το σύνολο της παραγωγής,το γεγονός αυτό εμφάνιζε σε χρονικά διαστήματα οικονομικές   υφέσεις και ανεργίες τις οποίες προκαλούσε ο κορεσμός της αγοράς. Ο Μάρξ δεν αναλύει πλήρως τα αίτια της οικονομικής ύφεσης.Όμως είναι  ένας από τους  πρώτους ,οι οποίοι επεσήμαναν τον περιοδικό χαρακτήρα των οικονομικών υφέσεων στο κεφαλαιοκρατικό σύστημα. Συνεπώς,υποστήριζε ο Μάρξ,οι κεφαλαιοκράτες βρίσκονται πάντοτε υπό πίεση για να βρουν νέες αγορές.Επομένως το καπιταλιστικό σύστημα επρόκειτο να επεκταθεί σε όλο τον κόσμο και να περιλάβει όλα τα επαγγέλματα παραγωγής  μηδέ της γεωργίας εξαιρουμένης. Τα μονοπώλια έτσι θα εκτόπιζαν τον ελεύθερο ανταγωνισμό με αποτέλεσμα οι κάτοχοι των κεφαλαίων να περιοριστούν τελικά σε μικρό ποσοστό, που θα εκμεταλεύονταν το προλεταριάτο.στο οποίο ουσιαστικά ανήκαν όλα τα άλλα στρώματα του πληθυσμού.Όλοι οι αγοραστές τότε θα ήταν προλετάριοι,το εισόδημα των οποίων δε θα επαρκούσε για να αγοράσουν παραγώμενα προϊόντα. Οι μοιραίες "εσωτερικές αντιφάσεις"του μαρξιστικού συστήματος θα συγκλόνιζαν τον καπιταλισμό και μετά δε θα αρκούσε  μια απλή  ώθηση του καθοδηγημένου επί της δυστυχίας προλεταριάτου  για να επέλθει η κατάρρευση του συστήματος. Έτοιμοι πλέον οι εργάτες θα ήλεγχαν τα μέσα παραγωγής και θα πετύχαιναν επαρκή εισοδήματα για την αγορά του συνόλου της παραγωγής.Έτσι δε θα άρχιζε μία νέα τάξις  πραγμάτων και το σοσιαλιστικό όνειρο μιας αταξικής κοινωνίας θα γινόταν πραγματικότητα. Η μαρξιστική θεωρία του "διαλεκτικού υλισμού" απετέλεσε το φιλοσοφικό και ιστορικό υπόβαθρο για τη γνώση και τη μοίρα  του καπιταλισμού,αλλά ίσχυε και για την ανάλυση της ταξικής διαμάχης επί φεουδαρχίας και επί άλλων καθεστώτων που προηγήθηκαν του καπιταλισμού. ΟΈγκελς,ο Έγελος,ο οποίος είχε επηρεάσει τη σκέψη του Μάρξ, από τότε που ήταν φοτητής,είχε εφαρμόσει τη"διαλεκτική"στην ανάλυση της ιστορικής ανάπτυξης των ιδεών. Ο Έγελος πίστευε ότι στην ομάδα των ιδεών το θετικό συνοδεύεται πάντοτε από το αποθετικό,η θέσις από την αντίθεση,και από την πάλη αυτών των δύο αντιθέτων προέκυπτε ένα νέο σύνολο ιδεών,η σύνθεσις,η οποία  μετατρεπόμενη αμέσως σε θέση οδηγούσε στη γένεση της αντιθέσεως της και στην έναρξη μιας νέας πάλης,η οποία έφτανε  σε νέα σύνθεση.  Ο Μάρξ ξεκινώντας από τη θέση,ότι η ύλη αποτελεί το πρωταρχικό,η δε ιδέα ήταν το παράγωγο της,ο Μάρξ υπεστήριζε ότι η διαλεκτική απευθυνόταν στις υλικές πρωταρχικές αντιθέσεις. Την ανάπτυξη μιας κοινωνικής τάξεως πραγμάτων  συνώδευε η πάλη των τάξεων για τη διανομή του εθνικού προϊόντος.Η μία τάξις θα αποκτούσε τη δύναμη για να εκμεταλλευτεί  μία άλλη τάξη.Η πάλη των τάξεων στη πραγματικότητα αποτελούσε αγώνα θέσεως και αντιθέσεως.Η σύνθεση προήρχετο από τη κατάρρευση του παλαιού καθεστώτος και από τη γέννηση ενός νέου καθεστώτος. Υπό το καπιταλιστικό καθεστώς οι κεφαλαιοκράτες καπιταλιστές βελτίωναν τις τεχνικές της παραγωγήςκαι τελειοποιούσαν τα μέσα παραγωγής,αυτή η πρόοδος  σε συνδυασμό με την απαίτηση των εργατών,που ήθελαν να περιέλθει σε αυτούς το πλήρες προϊόν της εργασίς τους,έφτανε στη τελική επαναστατική σύνθεση. Τα ημερομήσθια τότε ήσαν χαμηλά,οι ώρες εργασίας ήσαν πολλές,οι οικονομικές υφέσεις και η ανεργία συχνή. Οι προσπάθειες των εργατικών οργανώσεων,για να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας περιορίζονταν με σκληρό τρόπο.Η πάλη των τάξεων εφαίνετο να αποτελεί πραγματικότητα.Οι εξελλίξεις οι οποίες σημειώθηκαν και ακολούθησαν την εξαγγελία της μαρξιστικής θεωρίας, επί μία εκατονταετία δεν επιβεβαίωσαν τα συμπεράσματα,τα οποία ο Μάρξ είχε συναγάγει με τη λογική επεξεργασία.Οι μόνες πλορεταριακές επαναστάσεις που έλαβαν χώρα  υπό την ηγεσία δεδηλωμένων μαρξιστών συντελέστηκαν σε ολίγες  χώρεςκαι όχι στα ανεπτυγμένα καπιταλιστικά κράτη. Οι εργάτες των εκβιομηχανισμένων καπιταλιστικών κρατών αντί να περιέρχονται σε μεγαλύτερη δυστυχία,όπως περίμενε  ο Μάρξ να πριέλθουν,πέτυχαν εξαιρετικά μεγάλη άνοδο  του βιοτικού επιπέδου τους.Πέτυχαν περιορισμό στις ώρες εργασίας.Πέτυχαν τη θέσπιση  συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και άλλα οφέλη.Η γεωργία δεν έπεσε θύμα του καπιταλιστικού μονοπωλίου και με την άμεσον και έμμεσον συμμετοχή της εταιρείας περιορισμένης ευθύνης ,η ιδιοκτησία πάνω στα μέσα παραγωγής επεξετάθη σε ευρέα  στρώματα πληθυσμού. Το καπιταλιστικό σύστημα άλλαξε  απο την εποχή του Μάρξ πολύ δραστικά και έγινε αγνώριστο. Η μεταβολή δεν συντελέστηκε,όπως ο Μαρξ προέβλεπε. Όμως οι θεωρίες του Μάρξ δεν υπήρξαν περισσότερο σφαλερές από τις θεωρίες άλλων φιλοσόφων και οικονομολόγων πάνω στους οποίου ο Μάρξ στηρίχθηκε και τους συλλογισμούς των οποίων υιοθέτησε με ενθουσιασμό.Όλοι οι θεωρητικοί πίστευαν πως με την παρατήρηση ολίγων φαινομένων μπορούν να συναχθούν με σπιστημονικό τρόπο φυσικοί νόμοι περί της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σε όλα αυτά που συνέβησαν οι οικονομικοί θεωρητικοί υποχρεώθηκαν προ πολλού να εγκαταλείψουν τον " σιδηρούν νόμον"των ημερομισθίων του Μάλθους.  Η πληθυσμιακή θεωρία του Μάλθους αν και εμφανίζεται λογική δεν ισχύει στη περίπτωση προοδευτικών τεχνολογικών πολιτισμών.Στα τραπεζικά ζητήματα και ατα χρηματικά,στην αγορά εργασίας και σε άλλους τομείς της καπιταλιστικής οικονομίας,ζωτικής  σημασίας, η αρχή της απόλυτης οικονομικής ελευθερίας υποβάλλεται αυτόματα σε αυστηρούς περιορισμούς. Η θέση της κλασσικής παράδοσης στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των νεότερων χρόνων  είναι αυτή. Μία ολόκληρη πλειάδα από ελάσσονες μελετητές ασπάσθηκε τις σαγηνευτικές θεωρίες του Άνταμ Σμίθ.