Η ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΡΟΓΟΝΟΥΣ ΜΑΣ
ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Ο ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ από τον Ακράγαντα της Σικελίας. γεννήθηκε το 494 προ Χριστού και απεβίωσε το 434 προ Χριστού. ήταν φιλόσοφος και ερευνητής των φυσικών φαινομένων και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Αρχαίας Ελληνικής Προσωκρατικής Φιλοσοφίας
Ήταν υιός του Μέτωνα,ο οποίος κατείχε υψηλό αξίωμα στη διακυβέρνηση της Ακραγαντινής πολιτείας και ήταν πρωταγωνιστής στις πολιτικές συγκρούσεις του 470 προ Χριστού
Ο πατέρας του εργάστηκε για να επιτύχει την κατάλυση της τυραννίας στην πατρίδα του. Ο Μέτων είχε και μία δεύτερη προσωνυμία ονομαζόταν και Αρχινόμος από το επάγγελμα που ασκούσε. Ήταν άνθρωποι αρχοντικής και επιφανούς καταγωγής. Ο Εμπεδοκλής είναι φυσικός και μυστικός,είναι γιατρός και πολιτικός,είναι επιστήμων και μάγος .Ο βίος του είναι γεμάτος με ιστορίες που αγγίζουν τα όρια του μύθου.
Τα κείμενα του είναι γραμμένα σε ποιητική μορφή και ονομάζονται,το πρώτο ποίημα " Περί φύσεως" είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί από φυσική άποψη ο κόσμος στις ποικίλες φάσεις του και στα ποικίλα περιεχόμενα του.Το δεύτερο " Καθαρμοί" έχει ως θέμα την πτώση της ανθρώπινης ψυχής από μια αρχική κατάσταση αθωότητας και τον κύκλο που ακολουθεί η ψυχή για να επιστρέψει στην πρωτέρα έδρα της. Τα περιεχόμενα των δύο αυτών ποιημάτων είναι εντελώς διαφορετικά και αταίριαστα μεταξύ τους και είναι προφανές ότι αυτά εγράφησαν σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του Εμπεδοκλή και πολύ απομακρυσμένες μεταξύ τους,που οπωσδήποτε απεικονίζουν μία διαφορετική πνευματική ανάπτυξη. Δεν υπάρχει πρόβλημα και αν υπάρχει μπορεί να γίνει λιγότερο οξύ αν διερευνήσουμε τα σημεία εκείνα από το δεύτερο ποιητικό του έργο "Καθαρμοί", τα οποία επεξηγούν ορισμένα σημεία του βιβλίου του με τα ποιήματα "Περί Φύσεως" και αντίστροφα.
Ο Εμπεδοκλής στην Κοσμογονία του παρουσιάζει τα ρ ι ζ ώ μ α τ α.
Τα ριζώματα είναι τα τέσσερα φυσικά σώματα, με θεϊκά ονόματα.
Είναι ο Ζ ε ύ ς,η Ή ρ α, ο Α ϊ δ ω ν ε ύ ς και η Ν ή σ τ ι ς.
Ο Ζεύς,στον Εμπεδοκλή εκπροσωπεί το πυρ,η Ήρα τον αέρα,ο Αϊδωνεύς τη γη και η Νήστις το ύδωρ. Η Νήστις φαίνεται να υπήρξε μία σικελική θεότητα, των υδάτων
Ο Εμπεδοκλής δεν παραμένει πιστός στις λαϊκές παραδόσεις και δεν εξηγεί τα θεϊκά ονόματα ως πρόσωπα που αντιστοιχούν στα φυσικά σώματα,πυρ,αέρα και γη. Φαίνεται πως ο Εμπεδοκλής επεχείρησε να αναθεωρήσει τις λαϊκές πεποιθήσεις τις σχετικές με τις φυσικές λειτουργίες που εκπροσωπούσαν οι θεοί,ο Ζεύς,η Ήρα,και ο Αϊδωνεύς. Ερμηνεύοντας τη σκέψη του Εμπεδοκλή παρατηρούμε ότι αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία Εδώ,στον Εμπεδοκλή,η προσωποποίηση και η θεοποίηση των στοιχείων εξυπηρετεί μία αλληγορική εξατομίκευση αυτών των στοιχείων
Οπως ο Αναξαγόρας μίλησε για το Άπειρο αποδίδοντας του θεϊκό χαρακτήρα,όπως ο Ξενοφάνης σκέφτηκε την ενότητα του κόσμου μέσα από μια κοσμική δύναμη που την ονόμασε Θεό,όπως ο Ηράκλειτος, θα μιλήσουμε γι αυτόν στα επόμενα μαθήματα, αποκάλεσε θεό τον κόσμο της μέρας και της νύχτας,του χειμώνα και του καλοκαιριού,του πολέμου και της ειρήνης,του κόρου και του λιμού,αναλόγως ο Εμπεδοκλής,θεωρούσε τα στοιχεία θεούς,γιατί αυτά ήταν η τελευταία πραγματικότητα,ο τελευταίος αντικειμενικός κόσμος του. Ο Εμπεδοκλής δεν χρησιμοποιεί τους Θεούς με θρησκευτικό νόημα ούτε προβάλλει τους Θεούς ως αντικείμενα λατρείας,ούτε προέφερε θυσίες
Το ίδιο συμβαίνει και με τις δύο δυνάμεις την Φ ι λ ό τ η τ α και το Ν ε ί κ ο ς,που ο Εμπεδοκλής παρουσιάζει τον θεϊκό χαρακτήρα τους ιδιαίτερα τονισμένο από το γεγονός,ότι αυτές εμφανίζονται με πολλά ονόματα.Η Φιλότης ονομάζεται και Φιλίη,Στοργή,Γηθοσύνη,Κύπρις,Αφροδίτη.
Το Ν ε ί κ ο ς ονομάζεται Έρις και Κότος. Το φαινόμενο αυτό που παρουσιάζει εδώ ο Εμπεδοκλής να αποδίδει τον Θεό με πολλά ονόματα χαρακτηρίζει το γόητρο και το κύρος του φιλόσοφου.
Ανάλογο είναι το φαινόμενο της πολυωνυμίας στην περίπτωση της Θεάς του Παρμενίδη,ο οποίος την ονομάζει Δίκη,Ανάγκη,Μοίρα. και ακόμη στον Ηράκλειτο,ο οποίος ονομάζει τον Θεό. Λόγον,Σοφόν,Θεόν.
Στον Εμπεδοκλή τα ρ ι ζ ώ μ α τ α είναι ισοδύναμα και ομότιμα και ότι καθέ ένα είναι το ίδιο δυνατό. Το κάθε ένα όμως ασκεί διαφορετικό λειτούργημα και έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήραή έναν ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας.Η κανονικότητα τους,το καθιερωμένο πρότυπο τους ορίζεται από ορισμένα χρονικά διαστήματα, στα οποία τα ρ ι ζ ώ μ α τ α κερδίζουν εκαλλάξ την κυριαρχία τους μέσα στο γύρισμα του χρονικού κύκλου Το αδιάκοπο γύρισμα του χρονικού κύκλου είναι εξασφαλισμένο από την ίδια την δομή των ριζωμάτων,τα οποία μένουν απαράλλακτα με τον εαυτό τους ,ομογενή και συμπαγή,αιώνια αμετάβλητα μέσα στον αιώνια ανακυκλούμενο και μεταβαλλόμενο κόσμο.
Έτσι ο Εμπεδοκλής ικανοποιεί τόσο το αίτημα της Ιωνικής φιλοσοφίας που εξηγεί τον κόσμο και τα ποικίλα φυσικά φαινόμενα με βάση τις μεταβολές που αυτά υφίστανται Σε πολλά σημεία του ποιήματος του Εμπεδοκλή παρατηρείται,ότι το σύνολο της πραγματικότητας δεν μπορεί ούτε να αυξηθεί, μόνο τα ριζώματα υπάρχουν,ούτε να καταστραφεί,αφού δεν είναι τίποτε από αυτά κενό.
Ο Εμπεδοκλής στην πληρότητα του παντός εννοεί και τις δύο δυνάμεις τη Φ ι λ ό τ η τ α και το Νε ί κ ο ς,οι οποίες δεν νοούνται ως σώματα,ως ποσότητες που θα κάλυπταν υποτιθεμένα κενά μεταξύ των ριζωμάτων. Η Φιλότητα και το Νείκος,αν και παρουσιάζονται με μυθικά ονόματα,συλλαμβάνονται ως μηχανικές δυνάμεις. Η Φιλότητα προσδιορίζεται ί σ η ως προς το μήκος και το πλάτος και το Νείκος είναι ισόρροπο παντού.Οι δύο αυτές δυνάμεις απλώνουν το δυναμικό τους σε όλο το χώρο της επιρροής τους.
Την άποψη όλων των Προσωκρατικών,ότι ο κόσμος δεν έχει καμια αρχή και κανένα τέλος,ο Εμπεδοκλής την παρουσιάζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ο κόσμος,λέει,ο Εμπεδοκλής,ακολουθεί μία επανερχόμενη κυκλική συνεχώς πορεία που εναλλάσεται με ενότητα και πολλαπλότητα και ότι καμια φάση του κύκλου δεν είναι αρχική και έτσι δεν υπάρχει πρώτη αρχή του κόσμου.
Στον κύκλο του χρόνου ξεκινά πάντοτε μια περίοδος εξουσίας της Φιλότητας και μια άλλη ίση προς αυτήν περίοδος εξουσίας του Νείκους που εναλλάσσονται διαδοχικά σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα. Ο παράγων χρόνος λειτουργεί εδώ με ένα ανάλογο τρόπο προς εκείνον του αναξειμάνδρειου χρόνου " κατά τήν τού χρόνου τάξιν".
Ο Χρόνος εδώ σε καμια περίπτωση δε θεωρείται ως μια σύμφυτη δύναμη στον κόσμο που εναλλάσσει την Φιλότητα με το Νείκος Σε κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν αναγνωρίζονται ιδιαίτερα προνόμια κατά την ατελείωτη κυκλική πορεία. Η ισοτιμία είναι εκείνη που χαρακτηρίζει την ατελείωτη διαδοχική διατήρηση του κοσμικού κύκλου.
ΟΙ ΠΡΟΣΩΚΡΑΤΙΚΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ
Ο ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ από τον Ακράγαντα της Σικελίας. γεννήθηκε το 494 προ Χριστού και απεβίωσε το 434 προ Χριστού. ήταν φιλόσοφος και ερευνητής των φυσικών φαινομένων και ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της Αρχαίας Ελληνικής Προσωκρατικής Φιλοσοφίας
Ήταν υιός του Μέτωνα,ο οποίος κατείχε υψηλό αξίωμα στη διακυβέρνηση της Ακραγαντινής πολιτείας και ήταν πρωταγωνιστής στις πολιτικές συγκρούσεις του 470 προ Χριστού
Ο πατέρας του εργάστηκε για να επιτύχει την κατάλυση της τυραννίας στην πατρίδα του. Ο Μέτων είχε και μία δεύτερη προσωνυμία ονομαζόταν και Αρχινόμος από το επάγγελμα που ασκούσε. Ήταν άνθρωποι αρχοντικής και επιφανούς καταγωγής. Ο Εμπεδοκλής είναι φυσικός και μυστικός,είναι γιατρός και πολιτικός,είναι επιστήμων και μάγος .Ο βίος του είναι γεμάτος με ιστορίες που αγγίζουν τα όρια του μύθου.
Τα κείμενα του είναι γραμμένα σε ποιητική μορφή και ονομάζονται,το πρώτο ποίημα " Περί φύσεως" είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί από φυσική άποψη ο κόσμος στις ποικίλες φάσεις του και στα ποικίλα περιεχόμενα του.Το δεύτερο " Καθαρμοί" έχει ως θέμα την πτώση της ανθρώπινης ψυχής από μια αρχική κατάσταση αθωότητας και τον κύκλο που ακολουθεί η ψυχή για να επιστρέψει στην πρωτέρα έδρα της. Τα περιεχόμενα των δύο αυτών ποιημάτων είναι εντελώς διαφορετικά και αταίριαστα μεταξύ τους και είναι προφανές ότι αυτά εγράφησαν σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του Εμπεδοκλή και πολύ απομακρυσμένες μεταξύ τους,που οπωσδήποτε απεικονίζουν μία διαφορετική πνευματική ανάπτυξη. Δεν υπάρχει πρόβλημα και αν υπάρχει μπορεί να γίνει λιγότερο οξύ αν διερευνήσουμε τα σημεία εκείνα από το δεύτερο ποιητικό του έργο "Καθαρμοί", τα οποία επεξηγούν ορισμένα σημεία του βιβλίου του με τα ποιήματα "Περί Φύσεως" και αντίστροφα.
Ο Εμπεδοκλής στην Κοσμογονία του παρουσιάζει τα ρ ι ζ ώ μ α τ α.
Τα ριζώματα είναι τα τέσσερα φυσικά σώματα, με θεϊκά ονόματα.
Είναι ο Ζ ε ύ ς,η Ή ρ α, ο Α ϊ δ ω ν ε ύ ς και η Ν ή σ τ ι ς.
Ο Ζεύς,στον Εμπεδοκλή εκπροσωπεί το πυρ,η Ήρα τον αέρα,ο Αϊδωνεύς τη γη και η Νήστις το ύδωρ. Η Νήστις φαίνεται να υπήρξε μία σικελική θεότητα, των υδάτων
Ο Εμπεδοκλής δεν παραμένει πιστός στις λαϊκές παραδόσεις και δεν εξηγεί τα θεϊκά ονόματα ως πρόσωπα που αντιστοιχούν στα φυσικά σώματα,πυρ,αέρα και γη. Φαίνεται πως ο Εμπεδοκλής επεχείρησε να αναθεωρήσει τις λαϊκές πεποιθήσεις τις σχετικές με τις φυσικές λειτουργίες που εκπροσωπούσαν οι θεοί,ο Ζεύς,η Ήρα,και ο Αϊδωνεύς. Ερμηνεύοντας τη σκέψη του Εμπεδοκλή παρατηρούμε ότι αυτό δεν έχει και μεγάλη σημασία Εδώ,στον Εμπεδοκλή,η προσωποποίηση και η θεοποίηση των στοιχείων εξυπηρετεί μία αλληγορική εξατομίκευση αυτών των στοιχείων
Οπως ο Αναξαγόρας μίλησε για το Άπειρο αποδίδοντας του θεϊκό χαρακτήρα,όπως ο Ξενοφάνης σκέφτηκε την ενότητα του κόσμου μέσα από μια κοσμική δύναμη που την ονόμασε Θεό,όπως ο Ηράκλειτος, θα μιλήσουμε γι αυτόν στα επόμενα μαθήματα, αποκάλεσε θεό τον κόσμο της μέρας και της νύχτας,του χειμώνα και του καλοκαιριού,του πολέμου και της ειρήνης,του κόρου και του λιμού,αναλόγως ο Εμπεδοκλής,θεωρούσε τα στοιχεία θεούς,γιατί αυτά ήταν η τελευταία πραγματικότητα,ο τελευταίος αντικειμενικός κόσμος του. Ο Εμπεδοκλής δεν χρησιμοποιεί τους Θεούς με θρησκευτικό νόημα ούτε προβάλλει τους Θεούς ως αντικείμενα λατρείας,ούτε προέφερε θυσίες
Το ίδιο συμβαίνει και με τις δύο δυνάμεις την Φ ι λ ό τ η τ α και το Ν ε ί κ ο ς,που ο Εμπεδοκλής παρουσιάζει τον θεϊκό χαρακτήρα τους ιδιαίτερα τονισμένο από το γεγονός,ότι αυτές εμφανίζονται με πολλά ονόματα.Η Φιλότης ονομάζεται και Φιλίη,Στοργή,Γηθοσύνη,Κύπρις,Αφροδίτη.
Το Ν ε ί κ ο ς ονομάζεται Έρις και Κότος. Το φαινόμενο αυτό που παρουσιάζει εδώ ο Εμπεδοκλής να αποδίδει τον Θεό με πολλά ονόματα χαρακτηρίζει το γόητρο και το κύρος του φιλόσοφου.
Ανάλογο είναι το φαινόμενο της πολυωνυμίας στην περίπτωση της Θεάς του Παρμενίδη,ο οποίος την ονομάζει Δίκη,Ανάγκη,Μοίρα. και ακόμη στον Ηράκλειτο,ο οποίος ονομάζει τον Θεό. Λόγον,Σοφόν,Θεόν.
Στον Εμπεδοκλή τα ρ ι ζ ώ μ α τ α είναι ισοδύναμα και ομότιμα και ότι καθέ ένα είναι το ίδιο δυνατό. Το κάθε ένα όμως ασκεί διαφορετικό λειτούργημα και έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήραή έναν ιδιαίτερο τρόπο λειτουργίας.Η κανονικότητα τους,το καθιερωμένο πρότυπο τους ορίζεται από ορισμένα χρονικά διαστήματα, στα οποία τα ρ ι ζ ώ μ α τ α κερδίζουν εκαλλάξ την κυριαρχία τους μέσα στο γύρισμα του χρονικού κύκλου Το αδιάκοπο γύρισμα του χρονικού κύκλου είναι εξασφαλισμένο από την ίδια την δομή των ριζωμάτων,τα οποία μένουν απαράλλακτα με τον εαυτό τους ,ομογενή και συμπαγή,αιώνια αμετάβλητα μέσα στον αιώνια ανακυκλούμενο και μεταβαλλόμενο κόσμο.
Έτσι ο Εμπεδοκλής ικανοποιεί τόσο το αίτημα της Ιωνικής φιλοσοφίας που εξηγεί τον κόσμο και τα ποικίλα φυσικά φαινόμενα με βάση τις μεταβολές που αυτά υφίστανται Σε πολλά σημεία του ποιήματος του Εμπεδοκλή παρατηρείται,ότι το σύνολο της πραγματικότητας δεν μπορεί ούτε να αυξηθεί, μόνο τα ριζώματα υπάρχουν,ούτε να καταστραφεί,αφού δεν είναι τίποτε από αυτά κενό.
Ο Εμπεδοκλής στην πληρότητα του παντός εννοεί και τις δύο δυνάμεις τη Φ ι λ ό τ η τ α και το Νε ί κ ο ς,οι οποίες δεν νοούνται ως σώματα,ως ποσότητες που θα κάλυπταν υποτιθεμένα κενά μεταξύ των ριζωμάτων. Η Φιλότητα και το Νείκος,αν και παρουσιάζονται με μυθικά ονόματα,συλλαμβάνονται ως μηχανικές δυνάμεις. Η Φιλότητα προσδιορίζεται ί σ η ως προς το μήκος και το πλάτος και το Νείκος είναι ισόρροπο παντού.Οι δύο αυτές δυνάμεις απλώνουν το δυναμικό τους σε όλο το χώρο της επιρροής τους.
Την άποψη όλων των Προσωκρατικών,ότι ο κόσμος δεν έχει καμια αρχή και κανένα τέλος,ο Εμπεδοκλής την παρουσιάζει με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ο κόσμος,λέει,ο Εμπεδοκλής,ακολουθεί μία επανερχόμενη κυκλική συνεχώς πορεία που εναλλάσεται με ενότητα και πολλαπλότητα και ότι καμια φάση του κύκλου δεν είναι αρχική και έτσι δεν υπάρχει πρώτη αρχή του κόσμου.
Στον κύκλο του χρόνου ξεκινά πάντοτε μια περίοδος εξουσίας της Φιλότητας και μια άλλη ίση προς αυτήν περίοδος εξουσίας του Νείκους που εναλλάσσονται διαδοχικά σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα. Ο παράγων χρόνος λειτουργεί εδώ με ένα ανάλογο τρόπο προς εκείνον του αναξειμάνδρειου χρόνου " κατά τήν τού χρόνου τάξιν".
Ο Χρόνος εδώ σε καμια περίπτωση δε θεωρείται ως μια σύμφυτη δύναμη στον κόσμο που εναλλάσσει την Φιλότητα με το Νείκος Σε κανένα από αυτά τα στοιχεία δεν αναγνωρίζονται ιδιαίτερα προνόμια κατά την ατελείωτη κυκλική πορεία. Η ισοτιμία είναι εκείνη που χαρακτηρίζει την ατελείωτη διαδοχική διατήρηση του κοσμικού κύκλου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου