Ο  ανασχηματισμός σε νέες βάσεις της κλασσικής θεωρίας της οικονομικής επιστήμης

Ήταν ολοφάνερη η ανάγκη επανεξέτασης της κλασσικής οικονομικής θεωρίας κάτω από την πίεση των επιθέσεων που δέχτηκε από πολλές και διάφορες πλευρές ακόμα και πριν από την έκδοση του "Κομμουνιστικού Μανιφέστου". Ο πρώτος  που επιδόθηκε στην εργασία αυτή ήταν ο ο Τζων Στούαρτ Μιλ (1806-1873 ) ο μεγαλύτερος υιός του Τζαίημς Μιλ ήταν δημοσιολόγος και εμβαθυτής της φιλελεύθερης παράδοσης και της λογικής. Με το σύγγραμμα του " Αρχαί πολιτικής οικονομίας" Principies of political Economy,το οποίο δημοσιεύθηκε το 1848 το ίδιο έτος με το Κομμουνιστικό Μανιφέστο ανέλαβε να βγάλει την κλασσική παράδοση από το αδιέξοδο της κινησιοκρατικής στειρότητας και της απαισιοδοξίας στο οποίο βρισκόταν.Ο  Μιλ θεωρούσε, ότι ήταν σωστοί οι νόμοι της παραγωγής  που είχαν διατυπωθεί από τους οικονομολόγους της κλασσικής σχολής και ότι είχαν ισχύ σε κάθε μορφή κοινωνίας. Η παραγωγή απαιτεί την επεξεργασία των φυσικών πόρων με την εργασία και ότι η παραγωγή επιτυγχάνεται,σε μιά σύγχρονη κοινωνία,με την βοήθεια του παραγωμένου κεφαλαίου και πάλι από την εργασία.Το κεφάλαιο βεβαίως δεν οφείλει  να προσφέρεται αναγκαστικά από τους κεφαλαιούχους και η κατανομή του πλούτου διαφέρει  "ανάλογα με την εποχή και τη χώρα" και απλώς  αποτελεί "θέμα ανθρωπίνων θεσμών".Ο οικονομολόγος οφείλει να ανακαλύψει όχι τους  γενικούς φυσικούς νόμους κατανομής  που ισχύουν σε κάθε σύστημα,αλλά οφείλει να ανακαλύψει τις απορρέουσες ιδιαίτερες συνέπειες από οποιοδήποτε συγκεκριμένο σύστημα. Ο Μιλ  θέλοντας να διευρύνει  την έννοια της παραγωγής περιέλαβε στην παραγωγή  τις εισφορές των εφευρετών,των φιλοσόφων,των επιστημόνων,των πολιτικών ανδρών καθώς και την συναισθηματική ατμόσφαιρα μέσα στην οποία εκτυλίσσεται η παραγωγή.Επίσης διετύπωσε τη σπουδαία παρατήρηση ότι στους φυσικούς πόρους περιλαμβάνεται και η  ικανότητα επιτέλεσης έργου από ανθρώπινη καθοδήγηση,έτσι οι άνθρωποι  " ελέγχουν τις φυσικές δυνάμεις που η  δύναμη  τους είναι ασυγκρίτως μεγαλύτερη  από την δική τους δύναμη (των φυσικών δυνάμεων). Ασκούν έλεγχο,ο οποίος είναι εκτεταμένος και ο οποίος είναι προορισμένος να προσλάβει ασυγκρίτως μεγαλύτερες διαστάσεις".Επρόκειτο για μία διαπίστωση,η οποία έγινε πριν από το μέσον του 19ου αιώνα και χωρίς αμφιβολία ήταν προφητική. Ο  Μιλ εξέτασε διάφορα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά σχέδια  οργάνωσης της κοινωνίας και διεπίστωσε ότι παρουσίαζαν ταυτοχρόνως πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα.Δεν τα θεωρούσε ανεφάρμοστα,αλλά απέρριπτε και την αντίληψη ότι ήταν αδύνατον να γίνει η βελτίωση της θέσεως των εργατών κάτω από το κεφαλαιοκρατικό σύστημα.Τόνιζε ότι η ύψωσης του κόστους εργασίας  οδηγούσε στη μείωση του κέρδους,αλλά ότι το κόστος εργασίας δεν εξαντλείται με την έννοια των ημερομισθίων."Η εργασία μπορεί να είναι φθηνή αλλά να μην είναι και  αποδοτική".Επειδή ο ρυθμός της πληθυσμιακής αύξησης ήταν αργός οργανώνονταν πιο αποτελεσματικά η παραγωγή και τα κέρδη και τα ημερομίσθια μπορούσαν να ανέλθουν ταυτόχρονα. Ο Μιλ έβλεπε με καλό μάτι την ταυτόχρονη αύξηση του συνολικού εθνικού εισοδήματος και τη μείωση της ανισότητας στη κατανομή  του.Ο Μιλ ήταν όμως  αντίθετος στη διάκριση μεταξύ της τάξεως αυτών που δεν εργάζονταν και της εργατικής  τάξεως και φρονούσε ότι όλοι όφειλαν να επιτελούν χρήσιμη εργασία και ότι έπρεπε οι ώρες της  ανάπαυσης   των εργατών να είναι περισσότερες.Η κοινωνία,έλεγε,πρέπει να αποβλέπει στη συνεχή τεχνολογική πρόοδο αλλά και στην αξιοποίηση αυτής με τις αυξημένες τις ώρες ξεκούρασης και να διδάσκει την τέχνη της ζωής" και όχι να ενθαρρύνει απλώς την αύξηση του πληθυσμού και τη συσσώρευση πλούτου.Οι καταναλωτές και οι παραγωγοί είναι ανάγκη να συνεργάζονται,αλλά να μην καταργηθεί ο συναγωνισμός.Η κρατική παρέμβαση ήταν ευπρόσδεκτη,οταν ήταν δικαιολογημένη απο τις επικρατούσες περιστάσεις και απέβλεπε στη δημιουργία  μιάς  κοινωνίας επιθυμητής.Το έργο του Μιλ ήταν πολύ δημοφιλές  και άσκησε σημαντική επιρροή στη Μεγάλη Βρεττανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην Αγγλία προετοίμασε το έδαφος για την πραγματοποίηση των φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων για την οργάνωση μιάς ανεπίσημης συνεργασίας φιλελευθέρων διανοουμένων και εργατικού κινήματος και για τη διαμόρφωση της σοσιαλιστικής σκέψης με κατεύθυνση μάλλον ρεαλιστική παρά δογματική. Στα επόμενα περίπου πενήντα έτη μία φορά ακόμα εκδηλώθηκαν τάσεις διαμάχης και διάσπασης  μέσα στους κόλπους των οπαδών της κλασσικής θεωρίας.Ταυτόχρονα η παγκόσμια επιβεβαιωμένη  υπεροχή του βρεττανικού καπιταλισμού,η ανάπτυξη του συνδικαλιστικού κινήματος και η αισθητή  ανύψωση του επιπέδου διαβίωσης  είχαν καταστήσει πολύ περισσότερο περίπλοκη τη διάρθρωση της οικονομίας. Άλλη μία φορά χρειάστηκε να επανεξεταστεί η κλασσική θεωρία,στην οποία επιδόθηκε ο Άλφρεντ Μάρσαλ.